Kamis, 25 April 2013

Utuh Karinyum 04


Utuh Karinyum Si Naga Hirang Bagian 04
Ampat
Sampai tarang tanah isuk arinya, kadada kajadian napa-napa. Buhan anak buah Utuh Bular kadada nang waninya mambuliki handak malapasakan katua wan kakawanannya. Imbah ari parak siang, buhan Kampung Dadap manyiapakan duwa buting garubak sapi gasan maangkut buhan bagal tu ka Amandit. Su Anjang disuruh manjaga tahanan tu salawas di jalan sampai ka Amandit kaina.
Kampung tatangga nang hanyar mandangar kajadian di Kampung Dadap, langsung ai jua mangirimakan jagaw-jagawnya umpat mairingi tahanan ka Amandit. Kada sawat manggani’i bakalahi, umpat manggani’i manjaga tahanan barang, jar buhan kampung tatangga tu lawan pambakal Acut.
Imbah buhan Su Anjang dilapasakan tulak, Utuh Karinyum asa handak tulak haja jua manarusakan balalah di jagat pandikar mancari pangalaman. Inya handak umpat balalu (pamit) lawan Pambakal Acut. “Ai, kaina hulu,” jar Pambakal Acut. “Ikam balum sawat bapapatuhan lawan kaluargaku. Bamalam di rumahku haja gin ikam baluman sawat. Malam tuti ikam umpat bajagaan luku? Ayu ka rumahku hulu!”
Umpat ai Utuh Karinyum masuk ka rumah Pambakal Acut. “Mana kakanakan, umanya?” jar Pambakal Acut lawan bibinian tuha nang ada di palidangan.
“Ada ai di dapur,” jar bibinian tu.
“Kiyawakan samunyaan! Suruh ka palidangan!” Bibinian tu masuk ka dalam rumah. “Nitu tuti biniku. Ikam mangiyaw aku kada usah pambakal gin. Kiyaw haja aku Pakacil Acut. Lawan biniku, ikam kiyaw haja Makacil Layan.” Utuh Karinyum baunggut.
Kada lawas masukan ai ka palidangan Makacil Layan diiringi tiga ikung urang anum. Duwa ikung bibinian, saikung lalakian.
“Nah, ni katalunya anakku, Tuh ai,” jar Pambakal Acut lawan Utuh Karinyum. “Aku baisian anak ampat ikung. Nang panuhanya, Utuh Iban tuti umpat Su Anjang maatar tahanan ka Amandit. Nang kaduwa si Diyang Ruyan, umurnya tahun ni ganap hudah ampat walas tahun. Nang katalu si Utuh Ata, umurnya Duwa walas tahun, nah nang pahalusnya bangaran Diyang Itai, umurnya hanyar sanga tahun. Mun ikam pang tahun nia barapa umur?”
“Ulun tahun nia kikira pitung walas tahun hudah, Pakacil ai,” jar Utuh Karinyum. Disuruh manyambat Pambakal Acut pakacil, hakun haja inya. Dipatuhakan lawan buhan anaknya, apalagi lawan Diyang Ruyan, maulah dada Utuh Karinyum lidup-lidup.
Napang, Diyang Ruyan tu bungas banar urangnya. Awaknya putih nang kaya urang kada suah kaluar rumah haja. Rambutnya hirang panjang kaya mayang maurai. Kaningnya hirang mangumpang parang ha. Dagunya, jar urang tu kaya wanyi basinggantung. Hidungnya gin inda mamancungan. Matanya tarang kaya karantika di wayah malam. Bibirnya tipis mahabang sinang, pas inya takurihing kaliyatan ai giginya nang halus-halus rata putih nang kaya bigi buah jagung balirit. Kaya itu jua adingnya nang bangaran Diyang Itai, banaran pang masih halus, tagal hudah kaliyatan amun ganal pasti bungas jua kaya nang kaka.
“Ayuha buhan ikam bapapandiran hulu,” jar Pambakal Acut. “Aku handak ka balakang hulu lawan umanya.”
Imbah ditinggalakan Pambakal Acut lawan bininya, tahinipan ai buhannya tu. Masih supan-supan luku. Tagal kada lawas Diyang Itai hudah bapandir. “Jar kisah kaka ulun, Utuh Iban, pian harat jar bakalahi, ka Utuh Karinyum lih?”
“Kada jua pang. Kabalujuran haja aku dilajari paguruku main kuntaw sakira kawa manjaga diri lawan manulungi urang amun diparluakan,” sahut Utuh Karinyum kada mau bapadah harat.
“Han lah...! Hundang bapadah ratik tu ngarannya,” jar Diyang Itai takurihing. Diyang Ruyan umpat takurihing. Uma, asa kada baduduk di lantai haja lagi Utuh Karinyum maliyat kurihingan nang kaya itu.
“Ka Utuh, lajari pang ulun main kuntaw?” jar Utuh Ata umpat bapandir.
“Jangan hakun ka Utuh ai,” jar Diyang Ruyan umpat jua kaiyaannya bapandir. “Kaina inya bakalahi haja gawiannya. Balum bisa kuntaw gin inya hudah katuju banar bakalahi lawan urang. Ulun hudah lapah managurnya tagal kada mau diasinya, tamasuk lawan kaka Utuh Iban.”
“Han ikam ni kaya itulih?” jar Utuh Ata inda maniwas lawan kakanya. “Aku tu bakalahi kada bakalahi bahapal haja luku? Aku bakalahi mun ada lalakian nang katuju maajaki ikam lawan Diyang Itai, iya luku?”
“Banaran pang ikam tu bakalahi malawanakan aku wan Diyang Itai wayah diganggui urang. Tagal amun sadikit-sadikit manampar, kada baik jua luku. Kaina ikam kaya Su Anjang tu. Ditakutani urang....”
“Amun ditangati kada maasi, kaya apa lagi? Dilapaw haja luku? Iya kada ka Utuh?” jar Utuh Ata inda inta lawanakan inya bacingkurah (basual jawap) lawan kakanya.
“Bah, iya am kakanakan ni,” jar Utuh Karinyum dalam hati. Nang kaya apa sakira inya kawa manjawap nang kada mampakalah Utuh Ata atawa gin Diyang Ruyan. Jar paribasa urang tu, ular kada kalaparan, lalak kada mati. Tagal inya sadar bangat, handak manangati urang jangan bakalahi, katiya inya ni cagar hidup di jagat pandikar nang bilang bakalahi haja kain gawiannya. Amun kasarnya tu sama haja manangati urang jangan mancuntan, tagal saurang mambagal urang gawiannya. Luput banar luku?
Untung banar matan dalam Utuh Ata dikiyaw abahnya. “Ata, ka dalam pang satumat!” Inda ngalih ha Utuh Ata badiri, tagal nang mangiyaw kuitan, inya kada wani baindah. Katulahan kaina inya. Tapaksa ai inya masuk ka dalam.
Hanyar Utuh Ata masuk, bakiyaw pulang Makacil Layan lawan Diyang Itai. “Uuuu, Tai. Ka  dalam pang satumat! Ada nang handak ku ulah nah,” jar Makacil Layan matan padapuran. Lakas ai Diyang Itai badiri.
“Ka Utuh, jaga akan lah kaka ulun?” jarnya kukurihing. “Ayuha buhan pian bapandiran hulu. Ulun kada kawa mangawani lagi. Mun mangawani gin kaina mangganggu haja.”
“Mauk ikam ni,” jar Diyang Ruyan kasisipuan. Dikibitnya tangan adingnya tu. Diyang Itai taakai, tagal lakas inya masuk ka dalam manunti Utuh Ata. Imbah ditinggalakan baduduwaannya haja, tadiaman ai pulang Utuh Karinyum lawan Diyang Ruyan. Tagal amun badidiaman kaya itu, asa kada nyaman pulang. Kaya urang nang kada kawa bapandir ha. Utuh Karinyum maulai utak, mancari bahan pandiran.
“Rami jualah sakalinya Kampung Dadap nia?” jar Utuh Karinyum maungkai pandiran.
“Mana raminya lawan kampung pian?” jar Diyang Ruyan manyahuti.
“Kada paparakan lawan kampung ikam nia, ding ai,” jar Utuh Karinyum. Diyang Ruyan bakaka lawan inya, jadi umpat ai jua inya manyambat ading lawan bibinian tu. “Aku bagana di Gunung Kuntawan. Baduduwaan haja lawan paguruku. Bahanu haja aku turun ka kampung. Tu gin kampung urang Bukit. Jadi lain bangat raminya lawan kampung ikam naini.”
“Kuitan pian pang mana?”
“Kuitanku jar paguruku kaduwanya mati lamas di Sungai Amandit. Jadi aku matan lagi halus hudah diingu lih paguruku.”
“Uma marasnyalah pian. Jadi pian ni hudah yatim piatu lih? Adalah baisian kula?”
“Kada tahu jua aku. Sualnya paguruku gin kada tahu, baisi kula atawa kada kuitanku nitu.”
Imbah tabuka pandir tu, bilang basambung ai buhannya tu bapandir kasitu kamari. Macam-macam ai nang dipandirakan. Bahanu tatawaan. Di padapuran, Pambakal Acut, bininya, Diyang Itai wan Utuh Ata lihum ha mandangar buhannya tatawaan. Sabujurnya Utuh Ata wan Diyang Itai handak jua umpat ka palidangan umpat bapapandiran, tagal ditangati banar lawan kuitannya.
“Jangan mangganggu urang,” jar Pambakal Acut lawan kaduwa anaknya tu. Kaliyatannya Pambakal Acut ada maksud lawan Utuh Karinyum. Dam hatinya, mun mimang judunya, inya handak manjuduakan Utuh Karinyum lawan anaknya tu. Bujur hanyar satumat inya patuh lawan urang anum tu, tagal inya kawa haja manilai bahuwa pamuda nitu bakalakuan baik haja, kada dugal kaliyatannya. Mudahan ai napa nang ditangguhnya tu bujur haja.
* * *
Bersambung Ke Bagian 05

Senin, 01 April 2013

Utuh Karinyum 03


Utuh Karinyum Si Naga Hirang Bagian 03
Talu
Utuh Karinyum wan Utuh Bular hudah bakalahi. Nang ngarannya urang baisi ilmu luar dalam, liwar ai buhannya tu bakalahi. Baluncatan, libas-libas ha kaliyatan humbayangnya haja lagi daripada kacacapatannya buhannya tu bagarak. Caka ada nang maliyat, pasti raum panjanak.
“Murid siapa ikam, Tuh?” jar Utuh Bular batakun. Inya asa gair jua amun sampai talukai murid urang takanal.
“Tuti hudah kupadahakan luku?”
“Kada parcaya aku ikam murid urang nang saikung tuti. Kuliyat inya inda pinyung ha pas aku bakuciak sing hangkuian tuti,” jar Utuh Bular kada parcaya.
“Kada parlu ikam tahu ngaran paguruku. Napa nang kugawi ari ini, tanggungjawapku. Kada cagaran kuumpatakan ngaran paguruanku,” jar Utuh Karinyum. “Atau ikam tangguhi haja murid siapa aku. Bisa ikam kawa haja maminandui jurus-jurus nang kupakai naini?”
“Mun kaya itu jangan manyalahakan aku amun ikam ari ini mati ditangan diaku,” jar Utuh Bular handak manguracak muha Utuh Karinyum lawan Jurus Kacakan Maramuk Gunung, tagal Utuh Karinyum kawa malapasakan.
“Nia lagi,” jar Utuh Bular manyipak pinggang Utuh Karinyum sing gancangan. Pamuda nitu baambung, lalu mulai atas inya manyuntul muha Utuh Balar. Tapaksa ai Utuh Bular manangkis marga kada kawa lagi malapasakan.
“Dukkk!” Maliduk ha pas ganggaman Utuh Karinyum tatamu lawan talapak tangan Utuh Bular. Katua bagal tu tahumpating. Nyata hudah inya alah gancang. Utuh Karinyum maasa’i sarangannya. Balum sawat Utuh Bular badiri, Utuh Karinyum hudah handak manjajaknya, mudakannya masih sawat inya mancapil. Tanah nang dijajak Utuh Karinyum langsung balubak jadi tuangan batis.
Su Anjang masih haja mahaga musuhnya. Buhannya tu bakalahi kaya urang bagagayaan haja. Napang, nang saikung maudar, saikungnya mahindar. “Ikam ni kanapa manyasah-nyasah aku tarus?” jar si Bancir. “Handak mahajuk akukah?”
“Bungul!” Su Anjang manyumpah-nyumpah. “Kaya kadada bibinian haja lagi di dunia ni.... I’ih aku handak mahajuk ikam. Lawan parang ni nah!” Sarik banar Su Anjang. Parangnya dicucukakannya ka kalangkangan si Bancir.
“Aiii, lanjinya ikam ni. Kada tahu disupan. Barangku nang handak diluangi. Ampunku hudah baluang, Su ai. I’ih pang luangnya halus, tagal gancang haja samprutannya.”
Maginnya ai Su Anjang sarik banar. Inya marasa dihulut-hulut urang bancir tu. “Ikam ni bancirkah kada? Mun kada, bakalahi babanaran, amun bancir bajauh haja ikam daripada mati di sia!”
“Bancirkah, kadakah, napa hubungannya lawan ikam?”
“Bunguuuullll!” Garigitan banar kaliyatannya Su Anjang tu. Disasahinya pulang urang tu, tagal inya bukah pulang. “Ka mana haja kusasah ikam,” jar Su Anjang. Kada sadar lagi inya basasahan kaluar kampung. Imbah tu masuk kampung pulang. Pukunya bakukuliling di intang kampung nitu haja.
Imbah tu baalih ka urang Kampung Dadap nang masih bakalahian. Duwa ikung hudah buhan bagal kawa dimati’i. Jadi basisa sawalas haja lagi. Bujur dikarubuti, tagal nang ngarannya bagal nang hudah apilan, rancak bakalahi, tatap kada gair. Buhannya tu tarus haja malawani urang kampung. Lima ikung urang kampung gin hudah taluka, tagal imbah dapat luka langsung baundur, jadi kada bangat kaya buhan bagal nang bila luka kada kawa baundur tatap disasahi urang kampung. Ditimpasi sampai kada kawa bagarak lagi, sampai maahirat tupang.
Tagal imbah Utuh Anau lawan Utuh Latat manggani’i, buhan bagal tu kada kakaruwan lagi malawan. Napang, bila timpasan buhannya handak takana urang kampung, lakasai Utuh Anau lawan Utuh Latat maunting kapalanya lawan lastik nang maulah buhannya tu takuciak kasakitan. Ni caka gancang, langsung laip atawa mati, tagal buhannya malastik bagimitan haja, asal buhan bagal tu takurijat sadang am hudah, nang panting buhan kampung salamat matan timpasan musuh.
Maliyat nang kaya itu tatarusan, mana kapala hudah racap binculan wan darah-darahnya kana lastik, takibar am sumangat buhan bagal tu. Kada ingat lawan katua lagi, bukahan buhannya mancicing kada ingat burit kapala lagi. Buhan kampung nang hudah sarik mancuba’i manyasah. Ada jua nang tadapat, langsung ditimpasi buhannya. Utuh Anau lawan Utuh Latat kawa malastik duwa ikung saurang. Kalapakan ha buhan bagal tu pas kana lastik.
Maliyat kakawanannya hudah bukahan, si Bancir takutan jua. Lakas jua inya mancicing bukah ka ampah katuanya. “Katua, buhan kita alah! Lakasi bukahan!” jarnya mambawa’i katuanya nang lagi haur bakalahi lawan Utuh Karinyum.
“I’ih badahulu ha ikam. Kaina aku manunti,” jarnya kada katangkisan disarang Utuh Karinyum. Sabujurnya handak haja pang si Bancir tu manggani’i katuanya tu, tagal kamampuan saurang asa kurang jua, tapaksa ai inya badahulu bukah maninggalakan katuanya. Mun kaina katuanya sarik wan mahukum inya, tapaksa ai inya tarima, sualnya inya jua nang salah.
Kaliyatannya Utuh Bular hudah takulapit. Inya bilang kawa manangkis haja lagi, kada kawa mambalas. Apalagi awaknya hudah tuha, Utuh Karinyum laham masih anum, nyata ai hinaknya masih panjang-panjang.
“Manyarah kada ikam?” jar Utuh Karinyum.
“Bah, mambari supan narai mun aku manyarah lawan ikam nang kada dikanal ni. Baik aku mati daripada manyarah. Aduh!” Marga baucap, Utuh Bular kada tapi tahatiakan sarangan. Sabuting suntulan Utuh Karinyum kana di bahunya.
“Bungul! Tambuk ikam naini! Kupurinyikakan awak ikam ni!” Utuh Bular manjamba Utuh Karinyum sing capatan. Banaran pang awaknya panjang basar, tagal wayah inya manjamba tu capat banar tipang. Utuh Karinyum kada sawat malapasakan. Awaknya nang halus kana ragap, langsung dhinyik Utuh Bular.
Uma, babanaran handak dipurinyiknya saku awak Utuh Karinyum tu. Kaliyatan inya inda hungak-hungak ha bahinak. Utuh Karinyum taarunuh kaya urang bahira bungkarasan. Inya mangaluarakan tanaganya. Inya lalu kaingatan Jurus Naga Sakti Baganti Salumur, basadinan diungkainya jurus nangitu.
“Bluussss....” Ragapan Utuh Bular lumbus. Katua bagal tu asa kaya maragap walut ha. Kada sawat inya manjanaki, kanapa ragapannya sampai lumbus, tang kapalanya asa pinyung ha. Sakalinya Utuh Karinyum malapawnya sabakas. Kada handak maalang-alang, lalu Utuh Karinyum manambahinya sabakas pulang. Napang ada, batambah raum ai panjanak Utuh Bular. Imbah tu kada ingat napa-napa lagi inya.
“Bunuh! Cancang!” jar urang kampung mangarumbungi Utuh Bular nang laip.
“Jangan!” jar Utuh Karinyum. “Julung haja ka karajaan. Biarakan karajaan nang mahukumnya.”
“Bah, amun dihukum panjara haja, mun lapas kaina babulik pulang mambagal gawiannya. Busiah kaina inya mambalas ka sia, kaya apa kami?” jar Utuh Pintit handak manimpas Utuh Bular.
“I’ih,” sambung Su Anjang. “Kita mati’i haja gin inya ni. Napang maras lawan urang nang kaya ini. Inya ni harat banar, mun inya wigas amun tantu kami sakampungan kawa malawannya.”
Utuh Karinyum tadiam. Banaran jua pang napa nang disambat Su Anjang. Inya bapikir. “Na, nang kaya ini haja. Ilmunya ulun ruwahakan kaya apa? Jadi mun ilmunya ruwah, inya kada harat lagi, dikarubuti urang baduwa gin amun tantu manang. Lian mun tahu kada baisi kajian lagi, mudahan inya ampih jadi bagal.”
“Kaya apa caranya?” jar Su Anjang.
Utuh Karinyum maniharapakan awak Utuh Bular. Diandaknya talapak tangan kanannya ka balukuk urang nitu. Kajigancangnya dikaluarakan. Awak Utuh Bular inda kakarujut pas takana kajigancang Utuh karinyum. Ampih Utuh Bular laip. Takajut maliyat urang mangarumbunginya. Handak badiri tagal awaknya asa lamah banar. Takajut inya. Dicubainya mangaluarakan kajigancang. Kada kawa. Magin takajut inya. Dicubainya sakali pulang, tatap kawa kawa.
“Kajian ikam hudah ruwah, Bular ai,” jar Utuh Karinyum.
“Haaaa...! Ruwah? Ikam nang maulahnya?”
“I’ih!”
“Bangsaat!”
“Pawww!” Langsung Utuh Karinyum malapaw Utuh Bular nang manyumpahinya tu.
“Sumpahi lagi, kulapaw pulang ikam,” jar Utuh Karinyum mailai-ilayakan tabahnya ka hadapan Utuh Bular. Katua bagal ni tadiam. Kada wani lagi inya. Tagal matanya ciling-ciling ha kasasarikan lawan Utuh Karinyum. Urang sing lapahan balatih matan lagi anum, tang diruwahakan lih Utuh Karinyum ha ilmu nang dipakulihnya sing ngalihan tu. “Liyati kaina, kubalas tu!” jarnya dam hati.
Tapaksa ai dibiarakannya urang kampung manjarat awaknya saikungan sampai kada hingkat bagarak lagi inya. Manjaratnya sing pisitan, bahinak haja gin inya asa ngalih. Wayah dikumpulakan, lawan katuanya, lima walas urang kawa ditangkap hidup-hidup, lima ikung mati, lima ikungnya kawa bukah tamasuk si Bancir.
“Kita tapaksa bajagaan pulang malam ini. Luku ai nang tasisa balima tu handak malapasakan kakawanannya ni. Isuk hanyar kita atar ka Banua Amandit. Takannya Hulubanua (maksutnya di sia adipati) Amandit nang manantuakan hukuman buhannya ni,” jar Pambakal Acut lawan nang lainnya.
Ari hudah puhun kamarian. Utuh Bular lawan anak buahnya dijarat di tihang alun-alun kampung sakira mun ada nang handak malapasakan kaliyatan matan jauh. Malamnya Utuh Karinyum umpat bajagaan. Buhan bagal nang kawa ditangkap tu jadi liliyatan urang kampung. Ada jua nang sing muaran lalu manawaki lawan batu. Ada jua nang kada purun, lalu manggaritikinya haja. Napang ada, nang digaritiki lucut kaiyaannya marga tatawa tarus kada sawat lagi bahinak.
“Ikam ni bapadah kada purun manampar urang, tagal manggaritiki tu gin alahan pada manimpas tahulah?” jar urang kampung lawan urang nang manggaritiki.
“Kada jua luku,” jar urang tu mambila diri. “Amun manampar tu pasti urang taakai kasakitan atawa tauringis. Pa liyati nangini. Inya tatawa haja luku tarus? Artinya inya kasukaanm luku kugaritiki?’
***
Bersambung Ke Bagian 04