Senin, 25 Maret 2013

Utuh Karinyum


UTUH KARINYUM 

SI NAGA HIRANG




Kisah nia mangarut-ngarut haja, amun ada ngaran atawa kajadian nang sama parsis lawan urang atawa kisah sabujurnya, sumpah nah, nitu kabalujuran haja. Kadada maksud saurang handak manyinggung atawa mangisahakannya.




Asa

Takisah wayah dahulu di Gunung Kuntawan di Banua Amandit (wayah ini disambat urang lawan dairah Kandangan) bagana urang sakti bangaran Busu Balambang. Sidin banyak baisi kajian atawa ilmu. Amun di jagat pandikar Hujung Tanah sidin digalari urang Pandikar Naga Sakti. Jagat Pandikar tu artinya dunia parsilatan jar urang wayahini, imbah tu nang disambat Hujung Tanah tu iya dairah intangan Pagunungan Maratus lagi bahari. Wayahini tabanyak masuk ka wilayah Parupinsi Kalimantan Salatan pang.
Busu Balambang baisian murid bangaran Utuh Karinyum. Ngaran bujurnya kadada nang tahu lagi. Sualnya matan lagi halus inya sudah dikiyaw Utuh Karinyum marga katuju karinyum-karinyum tarus lawan diurang. Utuh Karinyum ni hudah baumur pitung walas. Matan halus hudah diuruk wan dilajari saraba kajian. Jadi wayahini inya hudah jadi urang anum nang baisi, harat main. Maksudnya harat main kuntaw, kada inya harat babuyang atawa main bibinian ah.
Sawatu hari, Utuh Karinyum dikiyaw pagurunya.
“Uuuu, Tuh.... Sagala kajian nang kuisi hudah aku lajariakan lawan ikam. Jadi hudah wayahnya ai ikam turun ka jagat pandikar gasan maamalakan ilmu nang ikam pakulih matan diaku. Pasanku sabuting haja.... Lawanakan nang bujur, tumpas nang pingkur atawa nang batil. Baadat-adat di masyarakat atawa di banua urang, jangan mambawa adat saurang. Jangan bakalakuan nang kada baik nang manyupani diaku lawan aruah kuitan ikam....”
“Tu ngarannya kada sabuting pasan pian, Paguru ai, tapi banyak ngarannya,” jar Utuh Karinyum. Bah, ngalih jua urang nang bangaran Utuh Karinyum ni, urang mamadahi babanaran inya tatap haja bagayaan. Dasar Utuh Karinyum.
Handap kisah, turun ai Utuh Karinyum matan gunung. Nang ngaran sakti, baisi kajian, nyaman ai inya baluluncatan matan batu ka batu mamakai pahampul-nya (pahampul di sia dimaksutakan ilmu maringanakan awak). Bilang kaya sasisiur agung haja inya bagarak. Sut, sut ha inya libas-libas. Kada lawas inya hudah ada di bawah gunung. Inya bajalan biasa haja lagi.
Lawas inya bajalan. Amun ari hudah kadap, inya maulah api sakira nyamuk kada wani baparak. Dicarinya raba nang karing, imbah tu dipanduknya. Panambayan jabul ha kukusnya. Utuh Karinyum kapalakan. Tagal imbah api hudah jadi, kukusnya kada tapi banyak lagi. Utuh Karinyum guring di cabang puhun. Ampat hari imbah tu hanyar inya sampai ka sabuah kampung. Rami jua pang kampung naitu. Rumah nang kawa diliyat haja ada talung puluh buah, baluman nang halatnya jauh-jauh kada tapi taliyat matan inya badiri.
Sai’itihi, pas inya taitihi urang kampung nang rahat bagalumuk (bakumpulan) di halaman rumah nang paling ganal di situ. Bajalan ai Utuh Karinyum ka situ. Bapalingan urang maningau inya. Ada nang inda curiga, ada nang inda takutan, ada nang inda sarik maliyat Utuh Karinyum.
“Inda rami banar nih, banapaan?” jar Utuh Karinyum batakun lawan bubuhan kampung tu.
“Siapa andika?” jar saikung urang kampung nang awaknya panjang basar. Sasingut mamanting, jabis labat banar. Awak pina babulu. Jariji tangannya ganal-ganal kaya pisang mahuli nang parak pangkal tundunnya. Di kampung, inya ni dikiyaw urang Su Anjang.
“Saurang ni disambat pandatang pang. Hanyar turun matan gunung. Pas malibas narai di kampung andika ni. Maliyat pina rami, jadi asa handak tahu ai, napa nang digawi?.... I’ih lah, maap, ngaran saurang ni Utuh Karinyum.”
“Banaran...? Ajin ikam ni mata-mata buhan bagal Utuh Bular nih?”
“Bah, andika ni mandawa urang bahapal. Patuh kada saurang lawan urang nang bangaran Utuh Bular. Hanyar nia mandangar ngarannya. Biar haja situ inya bular. Kadada untungnya jua aku jadi matanya. Biarakan haja inya bajalan bahahar...,” jar Utuh Karinyum inda sarik.
“Bah, dasar urang gunung. Bakuhup haja nih luku di gunung? Mata-mata tu artinya..., napalah? Anu, tukang tilik! Tahulah tukang tilik?” jar Su Anjang inda manciling-ciling.
“Bah, napa nang ditilik? Manilik bibinian mandi lih? Kaya kadada gawian haja aku ni disambat maniliki bibinian. Kada paham aku nah,” sahut Utuh Karinyum.
“Bah, dasar urang udik jualah ikam ni....”
“Haratnyalah ikam ni mamadahakan saurang urang udik. Kaya situ lain urang udik ha,” Utuh Karinyum mambalas.
“Hudahah! Mun ikam kada mangarti jua arti mata-mata.... Kujalasakan nah, mata-mata tu artinya urang nang disuruh maliyat-liyati kampung kami naini, nangapa nang diulah kami, imbah tu lalu mamadahakan ka urang nang manyuruh ikam tu. Pahamlah?” jar urang nang bangaran Undung.
“Naaa, mun nitu paham ai aku,” jar Utuh Karinyum. “Lain. Aku lain urang nang kaya itu. Aku lain urang panyambatan atawa panguyaan. Hudah kupadahakan. Aku ni hanyar turun matan Gunung Kuntawan. Saurangan. Balum baisi papatuhan saikung jua. Banaran, nah?”
“Wani ikam basumpah?”
“Sumpah...? Siapa takut..., tan?. Ayuha.... Mun aku luhaw, maraha ikam ditimbak patir atawa mati karabahan nyiur, aku rila haja.”
“Bungul.... Babanaran ikam, kaluku kulapaw tahu rasa,” jar Undung jadi sarik.
Utuh Karinyum kukurihing. “Urang bagayaan haja sarik, ikam ni. Lakas tuha kaina. I’ih, ni banaran nah. Sumpah. Amun aku luhaw atawa karamput alias badusta bin mangabuaw atawa bakulim..., napa lagilih sasamaannya? Itu haja gin lih? Maraha aku mati ditimbak patir! Kada usah ditimbakakan buntut gin.”
Urang kampung kaliyatan puas mandangar Utuh Karinyum basumpah.
“Mun kaya itu parcaya ai kami,” jar Utuh Pintit. “Bapadah hulu ikam ka Pambakal Acut sakira ikam kada didawa pangipasan (provokator) wan buhan kampung sia.”
“Mana Pambakal Acut?” jar Utuh Karinyum batakun.
“Tuh pambakal kami!” jar Utuh Pintit manunjuk urang tuha nang baawak halus, kaya kakanakan baumur sapuluh tahun haja.
“Ui, piankah Pambakal Acut?”
“I’ih. Kadada duwa pambakal di sia. Mun disambat Acut tu, iya aku nia,” sahut Pambakal Acut.
“Ulun ni handak bapadah ai, Pambakal ai. Handak umpat baandah di kampung pian naini barang sahari duwa hari. Asa lapah jua imbah bajalan parak lima hari matan gunung. Asa ringkut sabukuan awak ulun.”
“Ada baisi kula lah ikam di sia?”
“Kadada. Ulun ni jar paguru ulun yatim piatu. Matan halus, wayah baumur ampat tahun hudah ditinggalakan mati abah uma ulun. Jar paguru ulun, kuitan ulun mati lamas di Sungai Amandit.”
“Umai, bari marasnyalah ikam ni? Jadi ikam handak bamalam di kampung diaku ni?”
“Inggih.”
“Mun kaya itu bamalam ai di rumahku nia.”
“Tarima kasih banar, Pambakal ai ulun dibantu.”
“I’ih. Sama-sama.... Maksudku sama-sama mambantu, hakun haja luku ikam?”
“Napatih maksut pian?”
“Aku manulungi ikam, jadi aku gin handak ai ikam tulungi, hakun aja luku?
“Manulungi napa?”
“Kampung kami ni handak disarang buhan bagal Utuh Bular. Maraganya talu hari nang liwat duwa ikung anak buah Utuh Bular handak mangganggu babinian kampung kami. Mudakannya Su Anjang naini maliyat, caka kada, hudah labar am babinian naitu, linyak digawi bubuhannya. Saikung kawa dibunuh Su Anjang, saikungnya bukah mancicing.
Samalam kami diatari pasan, ari ini buhan Utuh Bular pacang manyarang kampung kami naini. Jadi kami buhan lalakian di sia basiap-siap ai mahadangi. Jadi ikam kuminta umpat jua bakalahi kaina malawan buhan Utuh Bular. Kaya apa,  wani haja luku?”
Dup. Inda malidup andui (jantung) Utuh Karinyum ditakuni kaya itu. Dikira inya ni panakutan atawa pamburisit lih? Banaran haja inya kada suah bakalahi babanaran. Tagal di gunung inya bilang saban minggu tu pasti haja dikawani pagurunya balatih kuntaw. Banaran haja pang disambat balatih, amun inya inda kada babanaran, pasti awaknya sakit atawa baluluka jua kana pupuh atawa kana cucuk mandau pagurunya.
“Mun sual bakalahi, banaran haja pang saumur hidup ulun baluman suah bakalahi, pian kada usah gair, Pambakal ai. Ulun ni tamasuk urang nang ganal hampadal jua. Musuh pantang dicari, tagal mun batamu musti dilawani, iya luku?”
“Banaran!” Pambakal Acut baampik kasukaan. “Ini ngarannya urang anum nang baisi sumangat. Nah, dangarakan nitu Utuh Isik, Utuh Iban, Utuh Anau, Utuh Kayap wan Utuh Latat ai. Tiru sumangat Utuh Karinyum naini. Ayu bapapatuhan hulu buhan ikam lawan inya!” jar Pambakal Acut lawan nang anum-anumnya. Imbah tu bapapatuhan ai Utuh Karinyum lawan buhan kampung nang bangaran Kampung Dadap tu.
***
Bersambung

Tidak ada komentar:

Posting Komentar